Луд

Мый сэтшӧмыс Луд

Коми республикаын нӧшта ӧти абу материальнӧй культура озырлун – Луд гаж. Изьваын сора тӧлысьыс – турун пуктан да невестаяслӧн кад, а Луд важся гажыс – налӧн ярманга. Сійӧ петкӧдчӧ кыдзи кытшӧн йӧктан-сьылан да ворсан комплекс. Коркӧ Лудсӧ нуӧдісны быд сиктын. Ӧні сійӧ нималӧ Изьва районса юрсиктын – Изьва сиктын (ХХІ нэмын выльысь кутісны пасйыны). Сійӧс нуӧдӧны быд во, сора тӧлысьлӧн медводдза шойччан лунъясӧ. Тайӧ зэв лӧсьыд туристъяслы, кодъяс ӧтпырйӧ кӧсйӧны тӧдмасьны Коми республикалӧн кык озырлунӧн: Луд бӧрын найӧ вермӧны мунны Чилимдін районӧ да видзӧдлыны Петровщина да Чилимдінса горка, ӧткодявны нэмӧвӧйся коми да важъя роч гажъяссӧ.

Кыдзи котыртӧма гажсӧ

Луд дырйи гажӧдчӧны асывсянь рытӧдз. Ыджыд тӧдчанлун босьтӧ аньяслӧн паськӧмыс.

Пасьтасьӧмыс – ритуал кодь: асывнас пасьтасисны прӧстӧя, а рытнас перйисны сундукъясысь медся озыр паськӧмсӧ.

Заводитчӧ сійӧ бумазея дӧраысь юбка подувсянь – медым аньлӧн кучикыс лолаліс. Водзӧ – сос либӧ японка. Соссӧ эз сюявны. Вылас пасьталісны сарапан. Сарапан бӧжлӧн пасьтаыс вермис лоны кӧкъямыс метрӧдз. Тайӧ вӧлі йитчӧма семьялӧн судзсянлуныскӧд. А ӧні – ёнджыкасӧ дӧралӧн сьӧкыдлуныскӧд: сизим час асывсянь да сёр рытӧд зэв паськыд бӧжнад лунтыр он ветлӧдлы, мудзан, да и арлыда аньяслы сьӧкыд. Сарапан бӧж гӧгӧрыс – сьӧд вӧнь – аслыспӧлӧс видзӧг. Тӧдса сарапан вит вуранног, косоклинкасӧ ёнджыкасӧ вурлісны водзсӧ, а ӧні – веськыд, «московскӧй» вуранног. Пыдди пуктісны, кор сарапан бӧрся колис туй, та вӧсна бӧрса бӧжсӧ кольлісны кузьджыка. Кор аньыс муніс, быттьӧ шлывгис му кузя. Сарапан вылӧ пасьталісны водздӧра. Улісяньыс сійӧс вурӧма бумазея дӧраысь: жар поводдя дырйи сыӧн позис чышкыны чужӧм, а пызан сайын пукалігӧн, бергӧдісны бумазеяладорнас да дӧраыс эз няйтчы.

Паськӧмлысь ни ӧти юкӧн оз кизявны, ставсӧ кӧрталӧны канечӧн, вӧнь-лентаӧн, кутшӧмӧс дзебӧны юбка улӧ. Выліас – кыӧм вӧнь.

Изьваса мича нывъяслӧн куим видзӧг: голя вылын перна, коскын вӧнь, бӧждор улын булавка.

Ни ӧти мам, ни пӧч оз лэдзны нывкаӧс гортысь, кытчӧдз оз видзӧдлыны, пысалӧма-ӧ нывлӧн бӧждор улас булавка.

Со ставсӧ пасьталӧма, кӧрталӧма, лӧсьӧдыштӧма. Кокын чурк – кучикысь сера ныра кӧм, ас киӧн вӧчлісны. Изьваса ань пасьталӧ юр вылӧ кокошник, юрсисӧ водзвыв дзебӧ волосник улӧ. Сійӧ оз ков налы, кодлӧн юрсиыс дженьыд. Водзсӧ кылісны кӧсаяс, гартыштлісны найӧс юр гӧгӧрыс да дзебисны волосник улӧ. Выліас – баба-юр: кыкпӧвсталӧм чышъян, та дырйи дженьыд юкӧнсӧ дзебӧны пытшкӧсладорас – а то синва водзӧ.

Невестаяслӧн ярманга вылын быд семья петкӧдліс нылыслысь вӧччан паськӧмсӧ, сылысь кужанлунсӧ, ошкис сійӧс, висьталіс, коді сетіс сылы ыджыд мывкыдлунсӧ. Луд вылын гажӧдчӧм бӧрын бара петісны удж вылӧ – водзын турун пуктан кад, а сэсся урожай чукӧртӧм. А арнас, Пӧкрӧв лун кежлӧ, лым усьтӧдз жӧникъяс казьтывлісны нывъяслысь мичлун-кужанлунсӧ да мунісны корасьны.

Вӧрӧтаӧн мунӧм вӧлі гажлӧн медшӧр ритуалӧн. Ӧні Вӧрӧта – гажлӧн медмичатор. Нуӧдӧны сійӧс рытнас. Сиктлӧн шӧр улич кузя сьылігмоз радӧн мунӧны изьваса мича нывъяс, петкӧдлӧны статьныссӧ да озыр паськӧмныссӧ.

Луд – тайӧ и ворсӧм, и сьылӧм, и кытшын йӧктӧм, кӧні эмӧсь аслас правилӧяс.

Тані и лудэн войлӧм, и чига-гусь, лачкемӧн ворсӧм, но медшӧрыс – Луд вылын том ныв-зон вермисны ветлыны йӧз водзын гозйӧн-гозйӧн.

Гажлӧн выльторйӧн лоис вӧвъясӧн ордйысьӧм. Изьва районын вӧвъястӧ ёна быдтӧны, мукӧдыслӧн весиг абу ӧти. Ордйысьӧмъяс кежлӧ дасьтысьӧны водзвыв. Нывъяс кӧ петкӧдлӧны мичлуннысӧ невестаяслӧн петкӧдчигӧн, зонъяс збойлунсӧ да повтӧмлунсӧ – ю сайын луд вылын вӧвъясӧн ордйысьӧм дырйи.

Луд йылысь позьӧ висьтавны уна. Но бурджык волыны Изьваӧ да аддзывны сійӧс ас синмӧн!