Традицияяс да кипод удж
Кыдзи и быд войтырлӧн, комилӧн традицияясыс зэв озырӧсь
Мукӧдыс талун на тӧдсаӧсь, а мукӧдыс вунӧмаӧсь нин, эмӧсь весиг йӧзӧс шензьӧдана традицияяс. Сиктсаяслы найӧ тӧдсаӧсьджык карсаяс серти. Быд сиктын туристлы нимкодьпырысь висьталасны, кыдзи «Чомӧр» дырйи («Капуста лун») ыджыд тшанъясын пуӧны капуста либӧ сы йылысь, мый Ва вежӧдан лун бӧрын кӧ тіянӧс тойыштас толаӧ тӧдтӧм морт, скӧрмыны оз ков – тайӧ обычай.
Карсаыд чуймас, кор тӧдмалас, мый нелямынӧд лун дырйи кувсьӧм мортӧс колльӧдігӧн сылысь рольсӧ ворсӧ збыльвывса морт, коді сэсся нуӧ гортас семьясянь да ёртъяссянь кодрасянторъяссӧ.
Кӧнкӧ пыр на кӧлядуйтӧны, а кӧнкӧ – куття дырйи гадайтчӧны
Прокопьевка грездса олысьяс котыртӧны Рӧштводырся ворсӧмъяс, Сернӧсын ворсӧны чипсанъясӧн, Изьваын да Чилимдінын котыртӧны невестаяслысь ярмангаяс, а Удораын ветлӧны ӧбразъясӧн.
Коми мортӧс важысянь вердӧ вӧр да ю
Абу дивӧ, мый зыряна лыдын ӧні сы мында кыйсьысь-вӧралысьыс да чери кыйысьыс. Талун кыйсян кӧлуйыс, дерт, вежсис, но кыйсьӧм дорӧ муслуныс колис. Вӧрын да юяс вылын кыйсьысьяссӧ позьӧ торйӧдны кык пельӧ: коді вӧчӧ тайӧс коланлун да традицияяс серти да коді оз вермы овны шатинтӧг, спиннингтӧг либӧ пищальтӧг. XXІ нэмын кыйсьыны-вӧравны позьӧ сӧмын оланпастэчас серти. Ылі сикт-грездъясын нӧшта на и кутчысьӧны пӧль-пӧчьяслӧн велӧдӧмӧ, налысь тӧдӧмлунсӧ вуджӧдӧны кӧленаысь кӧленаӧ.
Кыйсян-вӧралан традицияяс
Нэмъяс чӧж коми морт оліс вӧр-вакӧд топыд йитӧдын да видзис сійӧс, пыдди пуктіс традицияяссӧ да мукӧд вӧралысьсӧ.
Быдӧнлӧн вӧлі аслас лэч туй да кыйсян-вӧралан угоддьӧ. Сійӧ вермис нюжавны уна дас километрӧдз
Коми морт эз пов кӧдзыдысь да лэчыд тӧлысь. Ӧнӧдз на вӧралысьлӧн гажъяс дырйи мужичӧйяс вермасьӧны, коді бурджыка ӧти истӧгӧн ӧзтас бипур, веськалас шыӧн либӧ черӧн пас шӧрӧ, лӧсьӧдас лёк поводдяысь сайӧдчанін. Весиг ӧні вӧр керкаяссӧ оз томнавны, сэні быдӧн вермас шойччыны-шонтысьны. Но ас бӧрын керкасӧ колӧ пелькӧдны, кольны пес либӧ заптӧмтор.
Лыддьысьӧ, мый вӧрпа вылӧ кыйсисны коми вӧралан календар серти. Сэні индӧма ӧкмыс кад, кор оз позь кыйны торъя сикас пемӧс. Коми вӧралысьыд некор оз вий энь, медым сылӧн пияныс эз кольны дӧзьӧртӧг, либӧ тыра пемӧсӧс.
Быдса ритуал вӧлі вӧрса кӧзяин – ош вылӧ – кыйсигӧн. Сійӧс нимнас некор эз шулыны, вӧдитчисны эвфемизмъясӧн
Ошкӧс кыйны мунтӧдз оз позь юны коддзӧданторъяс да узьны гӧтыркӧд. А зверӧс виӧм бӧрын сылысь корисны прӧща (тадзи вӧчисны и овмӧсын коланлун вылӧ пу пӧрӧдӧм бӧрын).
Коми вӧралысьяс нималісны сюсьлунӧн да лыйсян сямӧн: урлы да дона куа вӧрпалы метитчисны синмас, медым куыс эз тшык. Да и зілисны вийны пемӧссӧ да пӧткасӧ ӧтпыр лыйӧмӧн, медым сійӧ эз мучитчы. Вӧралысьлӧн кыйдӧсыс – тайӧ сылы да сылӧн семьялы и сёян, и паськӧм, и бурдӧдчантор. Кыйсисны пищальӧн, шыӧн, быд сикас капканӧн, дзугйӧн, лэчкӧн. Ӧнӧдз на коми сиктъясын на отсӧгӧн кыйсьӧны-вӧралӧны.
Чери кыйӧм
Чери кыйысьлӧн кыйсян кӧлуйыс быдсикас жӧ, унджыксӧ ӧні позьӧ шуны браконьерскӧйӧн, а сэки наӧн вӧдитчисны: гымгаяс, ветельяс, тшупъяс, азьлас, подольникъяс, кыӧм, а абу синтетика кулӧмъяс. Черитӧ сиктъясын кыйисны ставныс: и мужичӧйяс, и аньяс, и челядь. Но зонпосни пырджык кыйсис шатинӧн либӧ ляпкыдінъясын кӧвтіс чышъянӧн посньыдик ёссӧ, сідз шусяна «коми анчоуссӧ». Чери кыйӧм водзвылын колӧ вӧлі шаньмӧдны васасӧ – ваӧ шыблалісны нянь торъяс. Медводдза ёкышсӧ сідзжӧ сетісны васа кӧзяин Вакульлы.
Важысянь нималӧ Печора ю. Сэні чӧскыд чимисӧ тоннаясӧн кыйлісны
Талун нималана сир, сын, ёкыш, кельчи, налим лыддьысисны лёк чериӧн, пыдди пуктісны кебӧс, чир, стерлядь, ком, зельдь.
Коми Республикаса войтырлӧн традицияясыс кольӧмаӧсь и талун
Войтырлӧн традицияясыс кольӧны семьяясын либӧ гажъяс пыр. Найӧс чукӧртӧны да видзӧны Йӧзкост творчество сӧвмӧдан да тӧдӧмлун кыпӧдан шӧринын Коми Республикалӧн абу материальнӧй озырлун объектъяслӧн реестрын. Талун реестрӧ пыртӧма 35 гаж да обычай, быд во сійӧс выльмӧдӧны. Медся нималанаясыс – изьваса «Луд» да Чилимдінса Горка, керчомъяса «Пыжа гаж», Воркутаын да Интаын кӧръясӧн ордйысьӧм, старообрядечьяслӧн ай-мамсянь кольӧм традицияяс да мукӧдтор. Но эмӧсь и гуся традицияяс. На дырйи йӧзыс оз чукӧртчывны изэрдъяс да видзьяс вылын.
Туялысьяслӧн да краеведъяслӧн уджтӧг найӧ вермисны вошны, но миян шуд вылӧ, ми тӧдам пижмаса мойдчысьяс да леткаса вышивайтчӧм, йӧзкостса медицина да рӧдвуж пасъяс, кыйсян-вӧралан традицияяс да куысь аппликацияяс, пу вылын аслыспӧлӧс серӧдӧм-мичмӧдӧм да шегйысь ворсӧм йылысь...
Сійӧ кадӧ, кор некод на эз куж думыштлыны, мый сэтшӧмыс компьютер да ӧтуввез, а промышленносьтыс сӧмын на пансис, быд коми морт вӧлі и серпасасьысьӧн, и вӧчасьысьӧн. Быдӧн семьяын кужис кыпӧдны керка, мичмӧдны печкан, вӧчны дадь, пестер, гырнич, вурны кӧлуй, кысьыны да печкыны. Кипод уджӧ велӧдісны ныв-зонмӧс вит арӧссянь. Важ кадӧ вӧлі уна енбиа вӧчасьысь да серпасасьысь. Налысь уджъяссӧ позьӧ аддзыны важ фотояс вылысь да музейясысь. Ӧні тшӧтш жӧ эмӧсь киподтуя войтыр. Коми Республикаын найӧ уджсикас серти ӧтувтчисны ӧтувъя котырӧ. Сэтчӧ пырӧ ветымынысь унджык морт. Но, дерт жӧ, киподтуя йӧзыд миян республикаын ёна унджык.
Эм республика пасьта тӧдса кипод удж, эмӧсь и сӧмын торъя инлы лӧсялана
Шуам, «прутӧн» кысьӧм – тайӧ аслыспӧлӧс бортик, мыйӧн помалӧны кыны кепысь либӧ носки, татшӧмыс паськалӧма Сыктыв районын. Кӧр видзысь семьяясысь изьваса аньяс кужӧны вӧчны куысь аппликацияяс, вурны пими. Найӧ нималӧны и кӧр куысь арканъяс кыны кужанлунӧн. Чилимдінсаяслысь серӧн кысьӧмтӧ некор он сорав сыктывсакӧд либӧ эжвайывсакӧд. Торъялӧны и печкан вылын да овмӧсын мукӧдтор вылын вӧчӧм серъясыс.
Комилӧн талунъя кипод удж
Ӧнія мастеръяс пӧвстын ёна паськалӧма сёйысь вӧчасьӧм, керамика, кутшӧмӧс видзӧма нимӧдана мастер Валерий Торопов, пу мичмӧдӧм-серӧдӧм, быд сикас техникаын кысьӧм, вӧньяс кыӧм, сюмӧдысь да вужйысь кысьӧм, дӧра торъясысь вурсьӧм, вышивайтчӧм, йӧзкостса аканьяс вӧчӧм.
Быд во республикалӧн юркарын – Сыктывкарын – позьӧ аддзывны кипод уджъяссӧ. «Вося мастер» ыджыд выставка дырйи петкӧдчӧны регионса медбур ремесленникъяс.
2021 во помын Коми республикаын йӧзӧдісны медводдза каталог, кытысь позьӧ аддзыны ӧнія олӧмӧ пыртӧм кипод уджъяссӧ. «КЕРКА. Искусство жить на Севере» проектса авторъяс петкӧдлісны, кыдзи музейясын петкӧдлӧм аслыспӧлӧс предметъясӧн позьӧ мичмӧдны XXІ нэмся керка либӧ патера пытшкӧсъяссӧ.